Bugün sofralarda en çok sevilen yaz sebzeleri arasında başı çeken domates, eskiden sadece süs bitkisi amacıyla yetiştirilirdi. Aslına bakıldığında, buna çok şaşırmamak lazım. Çünkü domatesin, yemyeşil yaprakları arasında kıpkırmızı rengiyle çok hoş bir görüntüsü vardır. Domates, 18. Yüzyıldan sonra besin olarak tüketilmeye başlanmıştır. Vitamin açısından ne kadar zengin olduğu anlaşılınca daha fazla değer kazanmıştır.
Domates, oldukça fazla miktarda A ve C vitamine sahiptir. Bunun yanında, B1, B2 vitaminini de barındırır. Bu yüzen, çiğ yenen domates ve domates suyu, bize bol bol vitamin verir.
Bunun yanında, domateste oksalat denen bir bir tuz çeşidi mevcuttur. Bu tuz, bazı açılardan zararlı olabilir. Örneğin, böbreklerinde taş problemi olanlar, fazla domates tüketmemeye dikkat etmelidir.
Domates Nasıl Yetiştirilir?
Günümüzde neredeyse her yemekte, doğrudan ya da dolaylı olarak domates vardır. Ya domates yemeğe doğranır ya da salçası kullanılır. Suyu da oldukça serinletici bir içecek olarak içilir.
Domates, iklimi ılık ülkelerde kolayca yetişir. Sıcak bölgelerde daha kolay olgunlaşır ve rengi tam bir kırmızı olur. Kumlu toprakları daha çok sevse de killi toprakta da yetişebilir. Tohumları ilk olarak yastıklara ekilir, filizlendikten sonra, ilkbahar geldiğinde, tarlalar ya da bahçelerdeki gübreli topraklara aktarımı yapılır Fakat bu dönemde havaların tam anlamıyla ısınmış olmasına dikkat edilmelidir. Çünkü soğuk hava domatesi oldukça kötü etkiler.
Domatesinin fidelerinin verileceği toprağa, iyi seviyede yanmış çiftlik gübresi konulur. Eğer turfanda domates elde edilmek isteniyorsa, kimyasal gübre de katılmalıdır. Çok miktarda domates yetiştirilen yerlerde, kimyasal gübre kullanılacaksa, suda eritilerek verilmelidir. Domatesler çiçek açınca, suya sığır gübresi şerbeti de katılırsa daha kaliteli domates elde edilir. Domatesler ceviz büyüklüğüne eriştiğinde bolca sulanmalı, toprak kurumaya başladığında mutlaka toprağa çapa yapılmalıdır.
Domates birçok türe ayrılmaktadır. Fakat başlıcaları, yer domatesi ve sırık domatesi olarak adlandırılır.
Yer Domatesi:
Dilim dilim ve bolca çekirdeklidir. Ayrıca et kısmı da gevşektir. Bu yüzden daha çok yemeklere koyma amacıyla, suyu çıkartılmak için veya salça yapımında kullanılır.
Sırık Domatesi:
Çekirdekleri daha azdır ve eti de serttir. Salata yaparken bu cins domates tercih edilir.
Yer domatesi oldukça bodurdur. Boyu çok uzamaz. Yerli domateslerin birçoğu bu cinstendir. Sırık domatesin yerli olanının en iyisi İstanbul civarında yetişir. Rengi oldukça kırmızı, tadı da daha iyidir. Boy atmaya başladıklarında, sırık domatesleri sırığa alınır. Domatesler yukarıdayken daha iyi güneş alır ve böylece gelişir, büyür.
Domatesin Hastalıkları
Domates, evlerin bahçesinde de oldukça kolay yetişen bir bitkidir. Yaz geldiğinde bahçelerden taze taze domates koparıp yemek zevklidir. Fakat, domateslere musallat olan bazı hastalık türleri vardır ve bunlar eğer erken müdahale edilip önlenmezse, domateslere verilen bütün emek boşuna gitmiş olur.
Domateslerin başına gelen hastalıkların çoğu mantar sebeplidir. Mantar hastalıklarında, domatesin yapraklarında lekeler meydana gelir. Yaprakların üst tarafındaki lekeler sarıya çalan bir yeşil, altlardaki lekeler ise kahverengidir. Bir süre sonra yapraklar kıvrılır ve sonrasında da kurur. Yapraklarda leke ark edildiği anda %2 solbar eriyiği yapraklara serpilmelidir.
Domateslerin başına gelen başlıca hastalıklardan biri de Mildiyudur. Yapraklarda esmer lekeler meydana gelir. Bu lekeler daha sonra saplara, gövdelere bulaşır. Mildiyu da domatesin uğradığı başlıca hastalıklardan biridir. Domatesin yapraklarında esmer lekeler belirir. Daha sonra bu lekeler saplara, gövdelere bulaşır. Mildiyuya karşı bordo bulamacına başvurulur. Bordo bulamacı kullanılarak ilaçlanmış domatesleri yemeden önce kesinlikle yıkamalısınız.
Domates kanseri olarak adlandırılan hastalıkta ise, dallarda önce köke yakın olan kısımlar sararır. Yeşil kısımlar ise solara ve bitki kurur. İlacı maalesef yoktur. Hastalanan bitkilere yakarak, henüz hastalanmamışları kurtarmalısınız. Domatesin en büyük düşmanları arasında, mayısböceği, danaburnu vardır.