Hastalık etkenlerine karşı korunmaya yönelik geliştirilen, bazen içinde zayıflatılmış canlı, bazen cansız hastalık etkeni, bazen de enfeksiyona sebep olan mikroorganizmanın yapısal bir proteini kullanılarak hazırlanan ürünlere denir. Burada amaç hastalıklara karşı hazır olmayan bağışıklık sisteminin yukarıda belirtilen etkenlerle karşılaşması ile aktive olması ve hafıza hücrelerinin oluşmasıdır. Böylece gerçek hastalık etkenleri ile karşılaşıldığında bağışıklık sistemi düşmanını tanır ve erkenden harekete geçer.
Çocuklar sağlık bakanlığı aşılama programında ücretsiz olarak yapılan aşılar ile difteri, boğmaca, tetanoz, çocuk felci (polyomiyelit), kızamık, kızamıkçık, kabakulak, tüberküloz (verem), hepatit A, hepatit B, su çiçeği, pnömokok (zatürre) enfeksiyonlarına karşı korunmuş olur. Bağışıklık sisteminin sık hatırlatmaya ihtiyaç duyduğu bazı aşılar için belirli aralıklar ile tekrar dozları (rapel) gerekir. Bu rapel dozları aşı uygulayıcıları tarafından ilk dozun hemen ardından aileye bildirilir.
DaBT – İPA – Hib : Difteri, Aselüler, Boğmaca, Tetanoz, İnaktif Polio, Hemofilus Influenza Tip b aşısı (Beşli Karma Aşı)
KPA : Konjuge Pnömokok Aşısı
KKK : Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak Aşısı
DaBT – İPA : Difteri, Aselüler, Boğmaca, Tetanoz, İnaktif Polio Aşısı (Dörtlü Karma Aşı)
OPA : Oral Polio Aşısı (Çocuk Felci Aşısı)
Td : Erişkin Tipi Difteri – Tetanoz Aşısı
Tablodaki R (Rapel) harfi pekiştirme aşılarını ifade etmektedir
ÖZEL AŞILAR
Sağlık bakanlığı aşı takviminde yer almayan, dolayısı ile ücret karşılığı özel merkezlerde uygulanabilen aşılardır.
Grip Aşısı (İnfluenza):
Grip çocukluk çağında kış aylarında sık üst solunum yolu enfeksiyonu nedenidir. İnfluenza denilen virüs grubuna ait bir enfeksiyondur. Küçük yaş grupları (özellikle 2 yaş altında) hayatı tehdit edebilmekte, bazen de bağışıklık sisteminde zayıflamaya neden olarak sinüzit, otit veya zatürre gibi ikincil enfeksiyonlara zemin hazırlayabilmektedir.
Korunmanın ana yöntemi el yıkamadır. Gripli kişi ile temas halinde hem hastanın hem de çevresindeki kişilerin el yıkamasının arttırılması, temas zorunlu ise maske ile çevreye bulaştırılmasının önlenmesi, tek kullanımlık mendil kullanılması, sık havalandırılma gibi yöntemler ile havada bulaşmaya neden olabilecek damlacıklar ile temas azaltılmalıdır.
Grip her yıl ekim- mayıs ayları arasında sık görüldüğünden aşının bu dönem başlamadan yapılması uygundur. Astım, diabet, beyin ve sinir sistemini bozukluğu olan, kalp veya böbrek bozukluğu ile giden kronik hastalığı olan çocuklarda grip ölümcül seyredebilir. Bu hasta gruplarına gripten korunmak için, her yıl grip aşısı yapılmalıdır.
Grip virüsü yapısını sıklıkla değiştirdiğinden dolayı her yıl grip salgınına en çok yol açabilecek virüs tipleri için yeni aşı üretilir ve aşılama her sezon tekrarlanmalıdır.
Aşılama 6. aydan itibaren doz ayarlaması ile kullanılabilir.
En sık rastlanan yan etkileri uygulama bölgesinde şişlik, ağrı, kızarıklık, baş ağrısı ve kas ağrısıdır. Bu yan etkiler birkaç gün içinde kendiliğinden düzelir.
Rotavirüs Aşısı:
Genellikle kış mevsiminde gelişen ve akut ishalin başlıca sorumlusu olan rota virüsü enfeksiyonu çocuklarda oldukça sık görülüyor. Dünyada 5-6 yaş altındaki tüm çocuklar en az bir kez rota virüs enfeksiyonu geçiriyor. Yapılan çalışmalara göre; ülkemizde 5 yaş altı çocuklarda görülen ishallerin yüzde 30-50´sinden rota virüsü sorumlu oluyor. Yine rota virüsünün neden olduğu enfeksiyona yakalanan her 65 çocuktan birinin hastaneye yattığı ve her 293 çocuktan birinin yaşamını yitirdiği belirtiliyor.
Rota virüsü enfeksiyonunun en sık görülen bulaşma şeklini, hasta kişiyle direkt veya indirekt temas oluşturuyor. Virüs hasta çocuğun kullandığı tuvaletlerden, oyuncaklardan veya dokunduğu yerlerden geçebiliyor. Bunun yanı sıra virüs solunum yoluyla da bulaşabiliyor. Bu nedenle rota virüsü kreşe giden çocuklarda önemli bir enfeksiyon nedenini oluşturuyor. Belirtiler virüsün vücuda bulaşmasından 12 saat ile 4 gün arasında değişen zaman diliminde başlıyor. Enfeksiyon genellikle tekrarlayan kusma ve ateşle birlikte çok kötü kokulu kansız ishal ile karın ağrısına neden oluyor. Halsizlik de rota virüsünde sıkça görülen belirtileri oluşturuyor. Şikayetler genellikle 3-8 gün sürüyor. Rota virüsü ciddi tablolara yol açabildiği için ebeveynlerin bu belirtiler geliştiğinde zaman kaybetmeden hekime başvurmaları yaşamsal önem taşıyor.
Rota virüsü 5 yaşın altındaki çocuklarda görülen ishalin en sık nedenini oluşturuyor. 4-24. aylar arasında görülen enfeksiyon oldukça ağır tablolar oluşturabiliyor. Bunun nedeni ise bu yaş grubundaki çocukların hem bağışıklık sistemlerinin daha zayıf olması, hem de ishal ve kusma ile oluşan sıvı kaybını daha zor tolere edebilmeleri. Bu dönem çocuklarda vücutta kaybolan sıvı alımı yerine konmazsa ölüme kadar giden sonuçlar ortaya çıkabiliyor.
Rota virüsünden korunmanın tek yolu ise aşı. Aşılar rota virüsü enfeksiyonundan çocukları tam olarak koruyor.
İlk doz aşılamaya 6-14 haftalar arasında başlanması gerekiyor. Aşılama 32. haftadan önce markasına göre 2 veya 3 doz olarak tamamlanıyor. Sadece ağızdan uygulanır. Bu aşı ile sadece rotavirüse bağlı ishallere karşı koruma sağlanır. Mide barsak sisteminde hastalık oluşturan diğer ajanlara karşı korunmada en etkili yöntem etkili el yıkamadır.
En sık görülen yan etkiler ishal, kusma, ateş, kırgınlık ve huzursuzluktur.
Menenjit aşısı:
Bakteri kaynaklı menenjit hastalığının ( beyin ve zarlarının enfeksiyonu) en önemli nedenlerinden biri olan Neiseria menengitidis bakterisine karşı geliştirilmiştir.
Meningokok ile enfekte olan kişi solunum yolları ve boğazında bu mikrobu taşır ve damlacık yoluyla yayılmasına neden olur. Öksürük, hapşırma , ortak kullanılan su şişeleri gibi paylaşılan eşyalarla da hastalık bulaşabilir.
Meningokok hastalığı çok hızlı ilerleyen, ölümcül olabilen bir hastalıktır. Bazı durumlarda iyileşme sonrası sağırlık, işitme kaybı, zihinsel ve bedensel geriliğe neden olabilir.
1 yaş altı ve 16- 23 yaş arası çocuklar meningokok hastalığının bulaşma olasılığı yüksektir.
Aşı %98 oranında koruma sağlar. Meningokok hastalığına neden olan 13 türden aşı; meningokok hastalığının en sık görülen türlerine karşı koruma sağlar. Ancak tüm türlerine karşı koruma sağlayamaz.Piyasada bir kaç tip aşı bulunur. En uygun aşı doktorunuz tarafından önerilir.
9-23 ay arası bebeklerde en az 3 ay ile 2 doz, 2 yaşından sonra ise tek doz önerilir. Bu aşıya karşı ciddi allerjik reaksiyon geçirenlerde tekrar menenjit aşısı yapılmamalıdır. En sık görülen yan etkisi aşı sonrası aşı yapılan yerde kızarıklık, şişlik olmasıdır. Ateş de olabilir.
HPV AŞISI (İnsan papilloma virüs)
İnsan papilloma virüsü (HPV), serviks kanseri (rahimağzı kanseri) ana nedenidir. 2008 yılında Türkiye´de 1443 kadının rahimağzı kanseri teşhisi aldığı ve 556 kadının rahimağzı kanserinden öldüğü tahmin edilmektedir. Olguların çoğu da HPV ile ilişkilidir.
HPV en sık görülen cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardandır. Virüs daha çok kadınları etkilemektedir. HPV ile hem kadınlarda hem erkeklerde genital bölgede, anal bölgede siğiller oluşabilir. Aşılama ile serviks kanseri dışında genital siğillerden de korunmuş olunur.
Piyasada bulunan iki tipi olan bu aşının bir formu hem kız jem de erkeğe uygulanırken diğeri sadece kızlara uygulanır. Bu aşılar için başlangıç yaşı 9 olarak belirlenmiştir.Her iki aşı içinde ortak, hafif yan etkiler acı ve kızarıklığa veya enjeksiyon yerinde şişme, ateş, baş ağrısı ve mide bulantısı yapabilir.
Dr.Gül GÜNER NAR